Niemen Aerolit

Wydany w b.r. album jest najbardziej zaawansowaną muzycznie propozycją Czesława Niemena. Nagrywał go z zespołem - spełnia on jednakże marginalną rolę (wyjątek stanowią sola Namysłowskiego i Radziejewskiego). Utwory stricte rockowe obok wzbogaconych elementami modern i free-jazzu oraz elektroniczne, quasi-symfoniczne poematy o ciekawej polifonii składają się na oryginalną całość. Warto odnotować wzbogacenie i zróżnicowanie warstwy rytmicznej, interesujące eksperymenty kolorystyczne - także w sferze wokalnej, a w melodyce wprowadzenie elementów zaczerpniętych z polskiej muzyki ludowej.

To ostatnie pozostaje w, logicznym związku z wykorzystanymi w części utworów wierszami Cypriana Norwida. Pełen melancholii album "Idee fixe" ma już wyraźny program: mówi o potrzebie choćby chwilowego powrotu do życia blisko natury, wśród ludzi "co mają t a k z a t a k, n i e z a n i e", głosząc równocześnie pochwałę pracy. Nie - jako źródła bogacenia się, ale jako wyróżnika człowieczeństwa.

Słabą stroną są pewne muzyczne dłużyzny, szczególnie rażące w utworach instrumentalnych "Białe góry" i "Twarzą do słońca". Niemen zgadza się z tym zarzutem. Trudno mu ocenić cały album, realizował go przez blisko półtora roku po trochu - kiedy tylko studio było wolne. Pod koniec przestało mu się podobać to, co nagrał na początku i chciał poprawić. Ostatecznie "Larwa" trafiła na płytę w zupełnie nowej wersji. A i tak nie jest zadowolony, bo utwór został źle zmiksowany: słowa tekstu nie są w pełni zrozumiałe.

Formalnie rzecz biorąc, Niemen to electric rock z wieloma różnymi elementami, jak soul, jaz, poezja śpiewana, ballada w stylu folk, archaiczny blues, folklor, orientalizm, rytmy wojskowe, śpiewy kościelne, obrzędy, efekty teatralne, filmowe oraz liryka, refleksja, ironia itd. (...). Tradycyjni krytycy muzyczni zaliczają Niemena do awangardy bądź do rock-awangardy, podczas gdy ja odbieram go jako klasyka, i więcej - jako hołd oddany przemijaniu, nostalgię nie tylko za miejscem urodzenia, lecz za światem, który odchodzi bezpowrotnie w przeszłość, bądź już dawno odszedł, a jego echa drzemią w starych kolumnach Grecji.

To pożegnanie na wiele lat z melotronem. Pełne rozmarzenia i melancholii brzmienie ustępuje nowoczesnym instrumentom elektronicznym. Pierwsza wersja Larwy - z podtytułem «wszechcywilizacji społeczny blues» - eksploduje funkowymi nastrojami, zjawiskowym odrealnionym przez przetwornik śpiewem. (...) Idee fixe II zaskakuje połączeniem Norwidowskich tekstów z jamowym graniem, w którym gitara elektryczna sąsiaduje z syntezatorami. Białe góry pokazują Niemena w samym centrum syntezatorowych eksperymentów. Takiego finału nie będzie już miała żadna rockowa płyta: Credo zainspirował Promethidion Norwida, zaś Sen srebrny Salomei - dramat Juliusza Słowackiego.

"Wszechcywilizacji społeczny blues" jest, jak powiedział sam Niemen, pastiszem o niebezpieczeństwach zachłannej nowoczesności, a Sygnały QSS odłaniają Ziemię z perspektywy wszechświata.

Idee fixe, zestaw złożony w winylowej wersji z dwóch longplayów i małej płyty. Stanowi jakby rekapitulację działań z kilku poprzednich lat. I jeszcze jeden manifest artystyczny, tym razem przygotowany z zespołem. Wybrane przez Niemena wiersze Norwida układają się w bardzo czytelne i piękne przesłanie : są w świecie prewne trwałe, tradycyjne wartości, o których nie można zapominać. Finał stanowi fragment Promethidiona: bo piękno na to jest, by zachwycało/do pracy - praca, by się zmartwychwstało. Muzyka z tego albumu - zawierającego i tym razem tylko kompozycje naszego artysty - jest urozmaicona. Czego tu nie ma! Próba zbudowania utworu tylko z efektów, dziwnych brzmień (QSS I). Ale też bardzo skomplikowane akcje. Ostinatowy rytm funky, a do tego "masa muzyczna" z nałożonymi na siebie kilku improwizacjami instrumentalnymi, śpiew - mimo tekstu - też w gruncie rzeczy traktowany instrumentalnie; a gdy milknie głos Niemena, jego rolę w utworze przejmuje saksofon Zbigniewa Namysłowskiego (Larwa). Pojawia się wątek folkloryzujący, bardzo swojski: Moja piosnka ma melodię stylizowaną na ludową, fortepian imituje cymbały, jakby góralskie zwroty odzywają się w partii skrzypiec. Ludowo-elektronicznego-jazzrockowego Niemena mamy wręcz w nadmiarze w Białych górach. Szczerze mówiąc chwilami jest to album dla zagorzałych zwolenników artysty. Czasami Niemen jakby cierpi na brak jasnej koncepcji artystycznej (Twarzą do słońca). I stara się zaintrygować słuchacza już samym zestawieniem elektronicznej pulsacji z długimi, stojącymi dźwiękami syntezatora (Straceńcy). Natomiast finałowe Credo ma - wyraźnie wynikający z programowości niemenowych poczynań - pastoralny wstęp instrumentalny. Potem - poza interpretowanym z egzaltacją wierszem - pojawia się improwizowany dialog syntezatorowo-saksofonowy Niemena i Namysłowskiego... Dodana mała płyta jest dobrą próbką elektronicznej muzyki teatralnej Niemena, przypomina jego wkład w Sen srebrny Salomei Słowackiego.

„Idee Fixe” – prawdopodobnie najbardziej niedoceniony album w jego dorobku (pamiętam zdawkowe, niechętne i chłodne – jakby pisane na zamówienie - recenzje tej płyty). Przypuszczam, że znalazłoby się wielu, którym te nagrania „przeczyściłyby uszy” na odbiór Sztuki, gdyby tylko – bagatelka – mieli możliwość zapoznania się z tym powszechnie nieznanym wydawnictwem. Według mnie z „Idee Fixe”, traktowanego jako spójna przemyślana muzyczno-tekstowa całość, przebija ogrom dystansu do współczesności, nostalgii za prawdami uniwersalnymi, ocalenia w człowieku wrodzonego pierwiastka dobra. Warstwa muzyczna (podobnie jak na płycie Niemen Enigmatic) nie pozostawia złudzeń, że mamy do czynienia z twórczością zakorzenioną w naszym kręgu kulturowym – nawet w QSS lub w „Twarzą do słońca” słyszę słowiańskie klimaty…

Boję się ulec jakimś chwilowym modom — powiedział mi, gdy robiłem z nim wywiad dla „Jazzu", jesienią 1978 roku. Wydany nieco wcześniej album Idee fixe - dwa longplaye i singel -na pewno nie budzi podejrzeń, że Niemen stał się muzycznym koniunkturalistą. A zaśpiewane tu przez niego wiersze Norwida układają się w ponadczasowe przesłanie: chodzi o życie wśród ludzi c o m aj ą t a k z a t a k, n i e z a n i e. O to, by praca była wyróżnikiem człowieczeństwa. O to, by w życiu kierować się wyższymi celami... Idee fixe - nagrywane partiami, w latach 1975-78 - to także muzyczne tour de force artysty. Od żonglowania dziwnymi brzmieniami (QSS I) po stylizacje na swojską ludowość (Moja piosnka). Od funky i „masy muzycznej" z kilku nałożonych na siebie improwizacji (Larwa) po pastoralne momenty (Credo). A mała płyta zawiera motywy przewodnie z muzyki do Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego... Wszedłem wtedy w kontakt z teatrem, miałem pracownię u Hanuszkiewicza. Fascynowała mnie atmosfera, myślałem, że to jakiś Panteon Sztuki... Potem dostrzegłem banalny świat popisujących się intrygantów. Stwierdziłem, że to za duże udawactwo i odszedłem. Dowiaduję się, że mój rozmówca zamierza dodać trochę muzycznych archiwaliów z tamtych czasów i pod tytułem Idee fixe wyjdą dwa kompakty. Bardzo byłem wtedy płodny jako kompozytor. Poza tym miałem takie założenie, żeby robić „fabularne" płyty.

Nie da się ukryć, że ten efektownie wydany album spotkał mało efektowny los. Nie miał rezonansu, na który zasługiwał. Niemen wyjaśnia to następująco: Nie bez znaczenia była tu rewolucja tępouchego McLarena. Ten album na dodatek wyszedł z trudem z tego powodu, że w Polskich Nagraniach mieli do mnie dużo zastrzeżeń. Ironia. Norwid stawał się niewygodny, zbyt wiele podtekstów i tak dalej... Wydali w końcu jakoś chyłkiem - mały nakład, do tego kiepsko wytłoczony.

Czy zgodzicie się ze zdaniem, że styl i rodzaj muzyki Niemena z "Idee fixe" jest właśnie tą długo poszukiwaną przez niego oryginalnością? Śmiem nawet zaryzykować stwierdzenie, że TEN Niemen jest najbardziej AUTENTYCZNYM Niemenem...

Wierzę w wychowawczą, posłanniczą rolę sztuki, kształtującą nas w obcowaniu z pięknem, uświadamiającą sens najistotniejszej domeny naszego życia, szeroko pojetej pracy. Tej idei pragnę służyć swoja muzyką.
W ostatnim albumie płytowym "Idee fxe", opartym na poezji Norwida, starałem się przekazać pewne treści. W utworze "Wszechcywilizacji społeczny blues" użyłem wiersza "Larwa". Norwid mówi tu o londyńskiej ulicy, której życie tętni i pełznie jak larwa z bielmem na oku, nie pozwalającym widzieć nic poza interesem i pieniędzmi. W wierszu "Marmur biały" poeta ubolewa nad niewdzięcznością ludu wobec swoich wieszczów. "Moja piosnka" jest natomiast wyrazem rozgoryczenia i tęsknoty do kraju ludzi uczciwych. Sa też na płycie "Sygnały QSS". Nawiązuję tu do niezbadanych jeszcze sygnałów kosmosu. W QSS-II-staram się skłonić do refleksji nad poszanowaniem piękna, które daje nam wszechświat. We wszystkich zresztą próbach kompozytorskich przyświeca mi cel poszukiwania źródeł piękna w myśl idei zachowania równowagi dobra i zła, wyzbycia się egoizmu.

Śmiem nawet zaryzykować stwierdzenie, że TEN Niemen jest najbardziej AUTENTYCZNYM Niemenem

Przykładem jest LARWA Norwida, która niejako wbrew mojej woli została zabita przez muzykę.

Ten album na dodatek wyszedł z trudem z tego powodu, że w Polskich Nagraniach mieli do mnie dużo zastrzeżeń. Ironia. Norwid stawał się niewygodny, zbyt wiele podtekstów i tak dalej... Wydali w końcu jakoś chyłkiem - mały nakład, do tego kiepsko wytłoczony.

Raz jeszcze apeluję o materiały wszelakie - związane z Idee fixe (archiwalne zdjęcia/skany artykułów, etc.), także opinie zarówno zwolenników, jak i przeciwników tego materiału.
Czy zgodzicie się ze zdaniem, że styl i rodzaj muzyki Niemena z "Idee fixe" jest właśnie tą długo poszukiwaną przez niego oryginalnością? Śmiem nawet zaryzykować stwierdzenie, że TEN Niemen jest najbardziej AUTENTYCZNYM Niemenem - takie wnioski wysnuliśmy my, młodzi słuchacze, podczas naszego elitarnego spotkania, na kilka tygodni przed oficjalnym zlotem fanów...
...zachęcam do dyskusji tych, którzy jeszcze się nie ujawnili

Reasumując: tak, uważam, że Idee Fixe to rock progresywny.

Album Idee fixe, zrealizowany w latach 1975-78 – pojawia się tu zespół akompaniujący – w swej pierwotnej, analogowej wersji składał się z dwóch longplayów i dodatkowej, małej płyty. W zestawie Niemen od początku II to z kolei dwa kompakty, z dwoma bonusowymi, nie publikowanymi wcześniej nagraniami. Pierwsze to Sieroctwo, z częścią śpiewaną o – tak charakterystycznym – niemenowsko-norwidowskim klimacie i z długą częścią instrumentalną, też na pewno pasującą do reszty albumu. Druga premiera z tej reedycji Idee fixe to inna wersja Larwy, w wyraźnie zmienionej aranżacji, z syntezatorowym riffem w podkładzie, bez saksofonu... A jeśli chodzi o całość: Idee fixe ma też pewien „program”. Zaśpiewane tu przez artystę wiersze Norwida układają się w piękne, słuszne przesłanie. Nie przypadkiem na zakończenie pojawia się fragment Promethidiona: Bo piękno na to jest by zachwycało/Do pracy – praca by się zmartwychwstało. Muzyczna zawartość tego opus magnum jest tak bogata i ciekawa, że jej dokładny opis rozsadziłby tę recenzję.

Od roku realizuję płytę zatytułowaną „Zwątpienie i wiara”. Wykorzystuję teksty Norwida ułożone w pewną fabułę. Jest na tej płycie wiele momentów pejzażowych, kolorystycznych. Będę ją kończył w styczniu. Właśnie ostatnio rozmawiałem ze Zbyszkiem Namysłowskim i poprosiłem o współpracę przy tych nagraniach. Wyraził zgodę. Muzycy jazzowi to przede wszystkim ludzie bardzo koleżeńscy. Zawsze przy nich czułem się o parę klas niżej pod względem umiejętności. Ale żaden z nich nie dawał mi tego odczuć. Wydaje mi się, że na tyle rozwinąłem swoje umiejętności, że mogę od czasu do czasu nawiązać z nimi współpracę.